Nepnieuws, fake news, trollenfabrieken; het bewust en planmatig produceren van berichten die ogenschijnlijk waar zijn, in 2018 zijn het bekende begrippen. De bedoeling is beïnvloeding, aanwezige vermoedens en angsten bij de lezer: ‘zie je wel en het zal toch niet’, worden geprikkeld en versterkt. Honderdtwintig jaar geleden werd er ook al nepnieuws geproduceerd en ook toen was het gevolg ontregeling van de bestaande toestand; de patiënten van Dennenoord waren in 1898 de zondebok, zij betaalden de prijs.
De beschuldiging
De eerste geneesheer-directeur van Dennenoord Dr. Schuurmans-Stekhoven schrijft in 1898, het is begin augustus, ‘dat hem is verteld dat enkele patiënten op hun wandeling door het Zuidlaarder bosch een paar jonge meisjes lastig gevallen zouden hebben. De vader van een dier meisjes had zich beklaagd bij den rijksveldwachter die hiervan mededeling had gedaan aan Nijdam (hoofd van het buitenwerk op Dennenoord, red.). Aanvankelijk vermoedde ik dat Vader de Boer* onder wiens toezicht de patiënten aan het wandelen waren geweest, niet behoorlijk op de patiënten had gelet. Bij nadere ondervraging, ook van de patiënten bleek mij evenwel de juistheid van die opinie niet. Vader de Boer verklaarde in het geheel geen meisjes gezien te hebben en een van de patiënten die betrouwbaar geacht mocht worden, deelde hetzelfde mede. Vrijwel zeker is dus dat van het geheel verhaal niets waar is. Misschien hebben de meisjes in de verte de patiënten gezien (allen zeer rustig) en zijn zij zoals hier wel eens meer gebeurt op de vlucht gegaan’.
Sancties
Enkele weken later blijkt dat dit verhaal dat aan de geneesheer is verteld, maar vermoedelijk nooit heeft plaatsgevonden, niet is gecorrigeerd en voor Dennenoord een vervelend vervolg krijgt. Dr. Schuurmans-Stekhoven heeft van de gemeente Zuidlaren bericht gehad dat de patiënten van Dennenoord niet meer buiten het terrein mogen wandelen. De gemeente is van oordeel ‘dat het zich bewegen der kranken op publiek terrein schadelijk is voor den bloei van het dorp. Concurrenten, zoo werd beweerd, zoals hotelhouders te Paterswolde enz. maakten er misbruik van om Zuidlaren als minder aantrekkelijk voor te stellen en den stroom van bezoekers uit Groningen in andere richting te leiden’.
Onverenigbaar
De geneesheer-directeur laat het gemeentebestuur daarop weten dat het tegemoet komen aan de wensen van de bezoekers en de hotelhouders van Zuidlaren, onverenigbaar is met de goede belangenbehartiging van het Gesticht. Maar hij laat het gemeentebestuur ook weten dat hij hen voorlopig, totdat de kwestie is besproken in het Gestichtsbestuur, ter wille zal zijn, door patiënten het wandelen in de bossen van Zuidlaren te verbieden. Dr. Schuurmans-Stekhoven verzoekt tevens de burgemeester van Zuidlaren het bovengenoemde gerucht, dat breed is verspreid, te weerspreken, omdat dit verzinsel de bron is voor het verzoek tot het wandelverbod voor patiënten van Dennenoord buiten het instellingsterrein.
Een lopend vuurtje
Waarom vertellen de meisjes dit verhaal? Blijkbaar wordt het niet gecontroleerd op waarheid en tegengesproken. Het verhaal verspreidt zich als een lopend vuurtje. Wie heeft er belang bij om de patiënten in een slecht daglicht te stellen? Waarom corrigeert de gemeentelijke overheid niet? De hotelhouders maken het gerucht tot een nieuwe werkelijkheid: ‘loslopende patiënten’ zorgen ervoor dat bezoekers niet meer kiezen voor Zuidlaren zodat zij inkomsten derven. Van dit nepnieuws zijn zoals wel vaker bij geruchten, kwetsbare mensen het slachtoffer, in dit geval de patiënten van Dennenoord; zij en de instelling lijden imagoschade. Omdat correctie van ‘het gerucht’ heeft ontbroken, is de vraag gerechtvaardigd of de geruchtmaking doelbewust heeft plaatsgevonden om zo Zuidlaren aantrekkelijk te houden voor toeristen.
*Hier staat Vader de Boer. De benaming Vader en Moeder worden gebruikt voor de leidinggevenden van de paviljoenen, dit is gebruikelijk tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw.
Bron: weekrapportage nr. 30 en 31, 1898, dr. J.H. Schuurmans-Stekhoven, geneesheer-directeur Dennenoord 1895-1901; Archief Erfgoed Lentis.
Met dank aan Jan-Barend de Vries en Monique Huizer
Erfgoed Lentis
Rense Schuurmans
